Nguyên nhân và biểu hiện thiếu máu thiếu sắt ở trẻ nhỏ

Trẻ nhỏ là đối tượng dễ bị thiếu máu thiếu sắt nhất do nhu cầu phát triển cao, trong khi khả năng hấp thu và dự trữ sắt còn hạn chế. Thế nhưng, phần lớn cha mẹ chỉ thực sự lo lắng khi con xanh xao, mệt mỏi rõ rệt – trong khi các biểu hiện sớm thường âm thầm và dễ nhầm lẫn với tình trạng biếng ăn, chậm lớn thông thường. Bài viết sau đây của Vicophar sẽ giúp cha mẹ có cái nhìn tổng quan về thiếu máu thiếu sắt ở trẻ nhỏ – từ nguyên nhân sâu xa đến những biểu hiện cần đặc biệt lưu ý. Đừng bỏ qua bất kỳ dấu hiệu nhỏ nào, vì can thiệp sớm chính là cách hiệu quả nhất để giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, toàn diện từ thể chất đến trí tuệ.

Thiếu máu thiếu sắt là gì?

Thiếu máu thiếu sắt là tình trạng cơ thể không có đủ lượng sắt cần thiết để tạo ra hemoglobin – một thành phần quan trọng trong hồng cầu có vai trò vận chuyển oxy đi nuôi các cơ quan. Khi thiếu hemoglobin, số lượng và chất lượng hồng cầu giảm, dẫn đến hiện tượng thiếu máu.

Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở trẻ nhỏ – nhóm đối tượng đang phát triển mạnh mẽ về thể chất và trí não, khiến nhu cầu sắt tăng cao nhưng khả năng dự trữ và hấp thu lại chưa hoàn thiện. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu máu thiếu sắt chiếm tới hơn 50% các trường hợp thiếu máu ở trẻ em dưới 5 tuổi.

Dựa trên diễn tiến, thiếu máu thiếu sắt được chia làm 3 giai đoạn:

• Giai đoạn 1: Cạn kiệt sắt dự trữ – Lượng ferritin trong gan và mô giảm, chưa ảnh hưởng đến huyết sắc tố nên thường không có triệu chứng.

• Giai đoạn 2: Thiếu sắt trong vận chuyển – Transferrin (chất vận chuyển sắt) giảm khả năng đưa sắt đến tủy xương, làm giảm sản sinh hồng cầu mới.

• Giai đoạn 3: Thiếu máu rõ rệt – Hemoglobin và số lượng hồng cầu sụt giảm đáng kể, xuất hiện các triệu chứng rõ ràng như mệt mỏi, da xanh xao, chậm phát triển…

Điều đáng lưu ý là, trong giai đoạn đầu – khi trẻ vẫn chưa có biểu hiện rõ ràng, tình trạng thiếu máu vẫn âm thầm ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch, vận động và sự phát triển trí tuệ. Đây cũng chính là lý do khiến nhiều cha mẹ lầm tưởng con chỉ “biếng ăn” hay “kém hoạt bát”, mà bỏ lỡ thời điểm vàng để điều trị hiệu quả.

Thiếu máu thiếu sắt là gì

Vì sao trẻ nhỏ dễ bị thiếu máu thiếu sắt?

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ nhỏ thường không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố. Trong giai đoạn từ 6 tháng đến 3 tuổi, nhu cầu sắt của trẻ tăng gấp 2–3 lần người lớn (tính theo kg cân nặng), nhưng khả năng hấp thu lại còn hạn chế. Điều này khiến nguy cơ thiếu hụt vi chất sắt dễ xảy ra nếu chế độ ăn không được cân đối hoặc bổ sung đúng cách.

Một số nguyên nhân thiếu máu thiếu sắt phổ biến ở trẻ nhỏ có thể kể đến:

• Không được dự trữ đủ sắt từ trong bào thai: Trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc mẹ thiếu sắt khi mang thai sẽ không tích trữ đủ lượng sắt trong gan – đây là nguồn sắt quan trọng cho những tháng đầu sau sinh.

• Chế độ ăn thiếu thực phẩm giàu sắt: Nhiều trẻ bước vào tuổi ăn dặm nhưng lại chỉ ăn cháo trắng, bột ngọt, không được bổ sung thịt đỏ, gan, trứng hay rau lá xanh đậm – vốn là những nguồn sắt heme dễ hấp thu.

• Hấp thu kém do bệnh lý đường ruột: Trẻ gặp tình trạng loạn khuẩn đường ruột, tiêu chảy kéo dài hoặc dùng kháng sinh thường xuyên có thể làm giảm hấp thu sắt.

• Nhu cầu sắt tăng trong giai đoạn phát triển nhanh: Đặc biệt là trong 2 năm đầu đời và giai đoạn tiền dậy thì, trẻ cần nhiều sắt hơn để sản sinh hồng cầu, phục vụ cho quá trình tăng trưởng mạnh về chiều cao và khối cơ.

Ngoài ra, một số yếu tố như trẻ biếng ăn, kén ăn hoặc ăn uống thiếu đa dạng cũng gián tiếp làm giảm lượng sắt nạp vào cơ thể mỗi ngày. Chính vì vậy, việc hiểu đúng nguyên nhân sẽ giúp cha mẹ chủ động hơn trong phòng ngừa và điều chỉnh sớm từ chế độ ăn, sinh hoạt đến việc bổ sung vi chất cho bé.

Trẻ nhỏ rất dễ bị thiếu máu, thiếu sắt

Biểu hiện thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em – Cha mẹ cần lưu ý

Thiếu máu ở trẻ nhỏ rất dễ bị bỏ qua do các biểu hiện ban đầu thường không rõ ràng hoặc dễ nhầm với những rối loạn dinh dưỡng khác. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, cha mẹ có thể phát hiện sớm qua những dấu hiệu sau đây:

1. Da xanh xao, niêm mạc nhợt

Đây là biểu hiện thiếu máu ở trẻ em phổ biến và dễ nhận thấy nhất. Trẻ thiếu sắt thường có da nhợt nhạt, xanh xao, đặc biệt là ở vùng mặt, môi, lòng bàn tay hoặc kết mạc mắt. Khi so sánh với các bé cùng tuổi, cha mẹ có thể nhận ra con mình “thiếu sức sống” hơn, trông mệt mỏi và kém tươi tắn. Với trẻ da trắng, tình trạng này càng rõ rệt; còn với trẻ da sậm, cần để ý nhiều hơn ở môi và niêm mạc mắt.

2. Trẻ mệt mỏi, uể oải, hay buồn ngủ

Sắt là nguyên liệu chính để tạo ra hemoglobin – chất giúp vận chuyển oxy đi nuôi cơ thể. Khi thiếu máu do thiếu sắt, lượng oxy cung cấp cho các cơ quan sẽ giảm sút, khiến trẻ luôn cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ và hoạt động chậm chạp. Ngay cả sau khi ngủ đủ giấc, bé vẫn có thể than mệt, ít chạy nhảy, và dễ gục đầu vào lòng mẹ khi đi học về. Nếu tình trạng này kéo dài không rõ nguyên nhân, cha mẹ cần nghĩ đến khả năng thiếu máu.

Trẻ mệt mỏi, ít hoạt động là 1 trong những Dấu hiệu nhận biết thiếu máu thiếu sắt ở trẻ

3. Chậm tăng cân, chậm phát triển thể chất

Một trong những dấu hiệu thiếu máu thiếu sắt ở trẻ là tình trạng chậm tăng trưởng, dù chế độ ăn không thay đổi. Khi cơ thể thiếu oxy để duy trì chuyển hóa và tổng hợp năng lượng, sự phát triển chiều cao, cân nặng và khối cơ bắp của trẻ sẽ bị ảnh hưởng. Đây là biểu hiện thường xuyên bị bỏ sót do cha mẹ cho rằng trẻ chỉ “lười ăn” hay “cơ địa nhỏ con”. Nếu bé không tăng cân đều đặn trong nhiều tháng, nên đưa đi kiểm tra vi chất, đặc biệt là sắt và kẽm.

4. Biếng ăn, kém hấp thu

Sắt không chỉ giúp tạo máu mà còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, trong đó có trung tâm vị giác. Trẻ thiếu sắt thường có cảm giác ăn không ngon, nhanh ngán và trở nên biếng ăn, thậm chí bỏ bữa. Nhiều bé đang ăn uống bình thường bỗng nhiên lười ăn, chọn lọc thực phẩm hoặc ăn rất ít, dù mẹ đã cố gắng thay đổi món. Đây là vòng luẩn quẩn nguy hiểm: thiếu sắt → biếng ăn → tiếp tục thiếu sắt trầm trọng hơn.

5. Hay cáu gắt, kém tập trung

Nếu trẻ trở nên dễ nổi nóng, khó chịu, khó tập trung khi học hoặc khi chơi, cha mẹ chớ vội nghĩ bé “khó dạy”. Đây có thể là biểu hiện sớm của thiếu máu thiếu sắt ảnh hưởng đến chức năng não bộ. Khi lượng máu nuôi não không đủ, trẻ dễ bị kích thích, thay đổi cảm xúc, tiếp thu chậm và giảm khả năng ghi nhớ. Nếu con bạn vốn là đứa trẻ vui vẻ, bỗng nhiên trở nên khó chịu bất thường, nên kiểm tra thêm các dấu hiệu đi kèm khác như mệt mỏi, nhợt nhạt, biếng ăn,…

Bé hay cáu gắt cũng là 1 trong những dấu hiếu thiếu máu thiếu sắt ở trẻ

6. Một số dấu hiệu khác

Ở giai đoạn thiếu máu nặng, trẻ có thể gặp các biểu hiện nghiêm trọng hơn như tóc rụng nhiều, móng tay giòn dễ gãy, da khô nứt nẻ, hoặc hay chóng mặt, tim đập nhanh khi vận động. Những dấu hiệu này không phổ biến ở giai đoạn đầu nhưng lại là hồi chuông cảnh báo cha mẹ cần hành động ngay. Trẻ cũng có thể thèm ăn những thứ bất thường như đất, phấn, đá lạnh – một hội chứng gọi là pica, liên quan đến thiếu vi chất như sắt và kẽm. Đừng bỏ qua những biểu hiện tưởng chừng nhỏ nhặt này. Phát hiện và can thiệp sớm sẽ giúp trẻ lấy lại nền tảng sức khỏe, phát triển đúng chuẩn và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm về sau.

Khi nào cần xét nghiệm và bổ sung sắt cho trẻ?

Không phải trẻ nào cũng cần xét nghiệm hay bổ sung sắt ngay khi có dấu hiệu mệt mỏi hay biếng ăn. Tuy nhiên, nếu trẻ xuất hiện từ 2 biểu hiện thiếu máu ở trẻ em trở lên, đặc biệt là da xanh, kém hoạt động, chậm tăng cân dù ăn uống đủ, cha mẹ nên cân nhắc đưa trẻ đi khám chuyên khoa nhi hoặc dinh dưỡng.

Xét nghiệm máu đơn giản sẽ giúp xác định rõ mức độ thiếu máu thiếu sắt, qua các chỉ số như: Hemoglobin (Hb), thể tích hồng cầu trung bình (MCV), Ferritin (dự trữ sắt),… Nhờ đó, bác sĩ sẽ quyết định trẻ có cần bổ sung sắt đúng cách hay không, bổ sung liều bao nhiêu, trong bao lâu và dưới dạng nào.

Trong nhiều trường hợp, trẻ được chỉ định dùng các sản phẩm bổ sung sắt hữu cơ như siro, nhỏ giọt,… do hấp thu tốt và ít gây táo bón hơn so với dạng vô cơ. Siro sắt cho bé hiện nay cũng được cải tiến đáng kể về hương vị, phù hợp với trẻ nhỏ, kể cả các bé biếng ăn.

Để đảm bảo hiệu quả, cha mẹ cần chọn sản phẩm sắt hữu cơ đã được kiểm định, dễ hấp thu, dùng đúng liều theo tuổi và kết hợp với chế độ ăn giàu sắt. Thương hiệu Vicophar hiện có dòng Feirontop – siro sắt hữu cơ dành riêng cho trẻ em – là một trong những lựa chọn uy tín được nhiều phụ huynh tin dùng.

Xét nghiệm và bổ sung sắt cho trẻ

👉 Nếu bạn đang tìm hiểu cách bổ sung sắt đúng và hiệu quả theo từng độ tuổi, mời bạn tiếp tục đọc bài viết: Cách bổ sung sắt cho trẻ nhỏ theo từng độ tuổi và nhu cầu – thuộc nhóm giải pháp hỗ trợ đã được các chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị.

Thiếu máu hồng cầu nhỏ ở trẻ – một dạng thiếu máu thường gặp nhưng ít ai biết

Trong số các dạng thiếu máu, thiếu máu hồng cầu nhỏ là loại thường gặp nhất ở trẻ em, đặc biệt là khi nguyên nhân đến từ việc thiếu sắt kéo dài. Đây là tình trạng mà kích thước hồng cầu giảm dưới mức bình thường (MCV < 80 fL), làm ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy trong cơ thể.

Ở giai đoạn đầu, thiếu máu hồng cầu nhỏ có thể không gây triệu chứng rầm rộ. Tuy nhiên, nếu không phát hiện và điều trị đúng cách, trẻ có thể gặp phải những hệ lụy nghiêm trọng như: chậm phát triển thể chất, giảm khả năng học tập, dễ nhiễm trùng và tổn thương não bộ không thể phục hồi hoàn toàn.

Điều quan trọng là thiếu máu hồng cầu nhỏ không chỉ do thiếu sắt, mà còn có thể do bệnh lý di truyền như thalassemia thể nhẹ (alpha hoặc beta). Vì vậy, khi xét nghiệm công thức máu thấy hồng cầu nhỏ, bác sĩ thường chỉ định thêm xét nghiệm Ferritin, Hemoglobin điện di để phân biệt giữa thiếu sắt và các bệnh lý máu bẩm sinh.

Đối với trẻ bị thiếu máu hồng cầu nhỏ do thiếu sắt, việc điều trị thường bao gồm:

• Bổ sung sắt hữu cơ đúng liều theo độ tuổi

• Tăng cường thực phẩm giàu sắt (thịt đỏ, gan, trứng, đậu…)

• Điều trị nguyên nhân nền như nhiễm giun, viêm dạ dày, kém hấp thu nếu có

Với trường hợp phát hiện sớm và điều trị đúng, đa số trẻ có thể phục hồi tốt sau 3–6 tháng bổ sung sắt. Tuy nhiên, điều quan trọng là cha mẹ không nên tự ý dùng thuốc bổ sắt mà cần dựa trên hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

Gợi ý bài đọc thêm: Thiếu máu hồng cầu nhỏ ở trẻ là gì? Có nguy hiểm không? – Giúp cha mẹ phân biệt rõ giữa thiếu sắt và thalassemia nhẹ, tránh nhầm lẫn trong điều trị.

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ nhỏ không phải là một vấn đề hiếm gặp, nhưng lại thường bị xem nhẹ hoặc nhầm lẫn với các biểu hiện thông thường như biếng ăn, chậm lớn. Hiểu đúng về nguyên nhân và nhận diện kịp thời các dấu hiệu sẽ giúp cha mẹ chủ động hơn trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe con trẻ.

Trong quá trình hỗ trợ điều trị và phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt, bên cạnh việc xây dựng chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất, việc lựa chọn giải pháp bổ sung sắt phù hợp cũng đóng vai trò quan trọng. Hiện nay, nhiều phụ huynh tin tưởng lựa chọn các sản phẩm sắt hữu cơ dưới dạng siro dễ hấp thu, giúp trẻ bổ sung vi chất hiệu quả mà vẫn đảm bảo an toàn cho hệ tiêu hóa còn non nớt.

Các dòng siro sắt (Các loại siro sắt hữu cơ tốt cho trẻ) cho bé đến từ thương hiệu Vicophar, tiêu biểu như Feirontop, là một gợi ý cha mẹ có thể tham khảo khi cần hỗ trợ cải thiện tình trạng thiếu máu ở trẻ nhỏ.