Trong suốt hành trình mang thai, nhu cầu dinh dưỡng của người mẹ không chỉ phục vụ cho cơ thể chính mình mà còn đảm bảo sự phát triển toàn diện cho thai nhi. Một trong những vi chất quan trọng cần được quan tâm hàng đầu chính là sắt – yếu tố then chốt giúp tạo máu, vận chuyển oxy và hỗ trợ tăng trưởng tế bào. Thiếu sắt ở bà bầu không chỉ khiến mẹ thường xuyên mệt mỏi, chóng mặt mà còn làm tăng nguy cơ sinh non, con nhẹ cân, chậm phát triển. Vậy bổ sung sắt cho bà bầu đúng cách như thế nào để mẹ khỏe, con phát triển toàn diện? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau của Vicophar
Nội dung chính
Vì sao bà bầu cần bổ sung sắt?
Trong thời gian mang thai, thể tích máu của người mẹ tăng lên khoảng 50% để nuôi dưỡng thai nhi. Điều này đồng nghĩa với việc mẹ cần nhiều sắt hơn bình thường để tạo ra đủ hemoglobin – thành phần quan trọng trong tế bào hồng cầu giúp vận chuyển oxy. Ngoài ra, sắt còn cần thiết để hình thành nhau thai và dự trữ cho em bé sau sinh.
Theo thống kê, có đến 40–50% phụ nữ mang thai ở Việt Nam bị thiếu máu do thiếu sắt. Nguyên nhân đến từ việc không cung cấp đủ sắt qua chế độ ăn, cơ thể mẹ hấp thu kém hoặc do khoảng cách giữa các lần mang thai quá gần. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, thiếu sắt có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe mẹ và bé.
- Đối với mẹ: mệt mỏi triền miên, khó thở, hoa mắt chóng mặt, dễ bị nhiễm khuẩn, tăng nguy cơ băng huyết khi sinh.
- Đối với thai nhi: tăng nguy cơ sinh non, con nhẹ cân, suy dinh dưỡng bào thai, chậm phát triển trí não.
- Sau sinh: mẹ dễ bị trầm cảm sau sinh, trẻ bú mẹ cũng có thể thiếu sắt nếu mẹ không được phục hồi sớm.
Vì sao bà bầu cần bổ sung sắt
Bà bầu nên bổ sung sắt vào thời điểm nào?
Sắt là vi chất thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo hồng cầu, vận chuyển oxy và hỗ trợ miễn dịch. Đặc biệt trong thai kỳ, nhu cầu sắt tăng cao để đáp ứng sự phát triển của thai nhi, bánh nhau và thể tích máu tăng của mẹ. Tuy nhiên, không ít phụ nữ chỉ bắt đầu bổ sung sắt khi bước sang giữa thai kỳ – khi cơ thể đã có dấu hiệu mệt mỏi hoặc thiếu máu. Điều này khiến nhiều trường hợp bị thiếu máu thai kỳ đáng tiếc có thể phòng ngừa từ sớm. Dưới đây là 3 giai đoạn quan trọng mẹ bầu cần chú ý để bổ sung sắt đúng thời điểm:
1. Trước khi mang thai
Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phụ nữ có kế hoạch mang thai nên bắt đầu bổ sung sắt từ 1–3 tháng trước khi thụ thai. Đây là thời điểm cơ thể cần xây dựng “kho sắt dự trữ” để sẵn sàng bước vào hành trình thai kỳ, khi nhu cầu sắt tăng lên gấp nhiều lần.
Mỗi ngày, phụ nữ chuẩn bị mang thai nên cung cấp tối thiểu 15 mg sắt thông qua thực phẩm và/hoặc viên bổ sung. Việc này giúp:
- Ngăn ngừa thiếu máu trước thai kỳ – vốn là nền tảng quan trọng cho thai nhi phát triển ổn định.
- Hỗ trợ tạo hemoglobin và các enzyme quan trọng cho miễn dịch, hệ cơ xương.
- Tăng khả năng thụ thai và giảm nguy cơ biến chứng thai kỳ sớm.
Bổ sung sắt cho bà bầu trước khi mang thai
2. Trong thai kỳ
Khi mang thai, nhu cầu sắt của mẹ bầu tăng gấp đôi so với bình thường, khoảng 30 mg mỗi ngày. Lý do là vì mẹ cần sắt để:
- Tạo đủ hồng cầu cung cấp oxy cho cả mẹ và thai nhi.
- Hỗ trợ sự hình thành nhau thai, phát triển hệ thần kinh và cơ bắp của thai nhi.
- Duy trì sức khỏe, hạn chế mệt mỏi, chóng mặt, hoa mắt do thiếu máu.
- Giảm nguy cơ sinh non, nhẹ cân hoặc băng huyết sau sinh.
Việc bổ sung sắt nên bắt đầu ngay từ khi xác nhận mang thai và duy trì đều đặn suốt thai kỳ. Ngoài ra, mẹ nên bổ sung đồng thời các vi chất hỗ trợ khác như acid folic, vitamin C, canxi,… để tối ưu hấp thu và nâng cao hiệu quả.
Lưu ý: Trong 3 tháng đầu thai kỳ, một số mẹ bầu có thể bị nghén, buồn nôn. Lúc này, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để chọn dạng sắt phù hợp (ví dụ dạng hữu cơ, dễ hấp thu hơn và ít gây táo bón).
Bổ sung sắt cho bà bầu trong thai kì
3. Sau khi sinh
Sinh con là một quá trình tiêu hao rất nhiều năng lượng, dinh dưỡng – trong đó có sắt. Mẹ có thể mất lượng máu lớn khi sinh, nhất là sinh mổ hoặc sinh khó. Ngoài ra, việc cho con bú cũng khiến mẹ tiếp tục cần sắt để duy trì chất lượng sữa và bảo vệ sức khỏe. Vì vậy, mẹ cần tiếp tục bổ sung sắt ít nhất 1 tháng sau sinh, đặc biệt nếu có dấu hiệu mệt mỏi, chóng mặt, rụng tóc, da xanh xao. Khuyến nghị cho phụ nữ đang cho con bú là 9 mg sắt mỗi ngày, kết hợp chế độ ăn cân bằng và nghỉ ngơi hợp lý để phục hồi nhanh chóng.
Bổ sung sắt cho bà bầu sau sinh
Những thực phẩm giàu sắt tốt cho bà bầu
Để hỗ trợ thai kỳ khỏe mạnh và phòng tránh thiếu máu thiếu sắt, mẹ bầu nên kết hợp bổ sung sắt bằng viên uống cùng chế độ ăn giàu sắt hàng ngày. Có hai loại sắt phổ biến trong thực phẩm là sắt heme (từ động vật) và sắt non-heme (từ thực vật) – trong đó sắt heme dễ hấp thu hơn, nhưng sắt non-heme cũng rất quan trọng, nhất là với mẹ bầu ít ăn thịt hoặc ăn chay.
- Một số thực phẩm giàu sắt heme mẹ bầu nên bổ sung là thịt bò, thịt cừu, gan động vật (gan bò, gan heo), lòng đỏ trứng và hải sản như hàu, cá hồi, nghêu, sò. Đây là những thực phẩm giàu sắt tự nhiên, đồng thời cung cấp thêm vitamin B12 và omega-3 – đều rất cần cho sự phát triển não bộ và hệ miễn dịch của thai nhi. Tuy nhiên, mẹ cần đảm bảo chế biến kỹ để tránh nguy cơ nhiễm khuẩn từ thực phẩm sống.
- Ngoài ra, sắt non-heme có nhiều trong các loại đậu (đậu xanh, đậu đỏ, đậu nành), rau lá xanh đậm (rau chân vịt, cải bó xôi, rau dền), ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt (hạt bí, hạt hướng dương, óc chó, hạnh nhân), khoai tây và trái cây khô (mơ khô, nho khô). Mặc dù hấp thu chậm hơn, nhưng nhóm thực phẩm này lại giàu chất xơ, vitamin và dễ kết hợp trong bữa ăn hàng ngày.
- Để tăng hiệu quả hấp thu sắt, mẹ bầu nên ăn kèm với thực phẩm chứa nhiều vitamin C như cam, quýt, ổi, sơ ri, kiwi, hoặc các loại rau củ như cà chua, ớt chuông, đu đủ, bí đỏ. Vitamin C sẽ giúp chuyển đổi sắt non-heme thành dạng dễ hấp thu hơn. Đồng thời, cần tránh dùng trà, cà phê, sữa gần bữa ăn hoặc gần thời điểm uống sắt vì chúng có thể ức chế khả năng hấp thu sắt của cơ thể.
Chế độ ăn phong phú, kết hợp đúng cách giữa các thực phẩm giàu sắt và thực phẩm hỗ trợ hấp thu sắt sẽ là yếu tố quan trọng giúp mẹ bầu duy trì sức khỏe, hỗ trợ sự phát triển toàn diện cho thai nhi.
Những thực phẩm giàu sắt tốt cho bà bầu
Cách sử dụng để tránh bổ sung thừa sắt
Mặc dù sắt là vi chất thiết yếu cho bà bầu, nhưng bổ sung quá liều có thể gây ra nhiều tác dụng phụ như: táo bón, đau dạ dày, buồn nôn, tổn thương gan, thậm chí làm giảm khả năng hấp thu các khoáng chất khác như kẽm và canxi. Vì vậy, mẹ bầu cần chú ý những điểm sau để sử dụng sắt đúng cách và an toàn:
1. Dựa vào chỉ định của bác sĩ
Tuyệt đối không tự ý mua và uống viên sắt khi chưa có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa. Việc xét nghiệm máu trong giai đoạn đầu thai kỳ hoặc khi có dấu hiệu thiếu máu sẽ giúp xác định chính xác mức độ thiếu sắt (nếu có) và chỉ định liều lượng phù hợp.
2. Uống đúng liều – đúng thời điểm
Liều sắt khuyến nghị thông thường cho bà bầu là 30–60 mg nguyên tố sắt/ngày, tuy nhiên lượng này có thể thay đổi tùy theo từng trường hợp. Nếu đã bổ sung sắt qua viên uống, mẹ cần hạn chế ăn quá nhiều thực phẩm chức năng hoặc thuốc khác có chứa sắt để tránh tích lũy quá mức.
Ngoài ra, cần uống sắt trước bữa ăn 1 giờ hoặc sau ăn 2 giờ để hấp thu tốt nhất. Tránh uống sắt cùng lúc với canxi, trà, cà phê, vì các chất này làm cản trở hấp thu.
3. Theo dõi cơ thể và xét nghiệm định kỳ
Dấu hiệu thừa sắt có thể bao gồm: đau bụng, tiêu chảy, mệt mỏi kéo dài, da có màu đồng hoặc xám. Nếu nghi ngờ nạp thừa sắt, mẹ nên đến cơ sở y tế để làm xét nghiệm ferritin, hemoglobin,… và điều chỉnh chế độ bổ sung theo hướng dẫn của bác sĩ.
4. Kết hợp thực phẩm một cách thông minh
Thay vì lạm dụng viên uống, mẹ bầu có thể ưu tiên bổ sung sắt thông qua thực phẩm tự nhiên như: thịt bò, gan, cá, trứng, rau có lá xanh,… vừa đảm bảo an toàn, vừa cung cấp thêm các vi chất khác có lợi cho thai kỳ.
Lưu ý khi bổ sung sắt trong thai kỳ
Bổ sung sắt trong thai kỳ là việc quan trọng, nhưng cần được thực hiện đúng cách để đảm bảo hiệu quả và an toàn cho cả mẹ và bé. Dưới đây là một số lưu ý bà bầu cần ghi nhớ:
- Không tự ý bổ sung sắt khi chưa có chỉ định: Việc thiếu hay thừa sắt đều có thể gây hại. Thiếu sắt dẫn đến thiếu máu, còn thừa sắt có thể gây táo bón, rối loạn tiêu hóa và tăng nguy cơ mắc các bệnh lý chuyển hóa. Do đó, mẹ bầu nên bổ sung sắt đúng theo chỉ định của bác sĩ, dựa trên kết quả xét nghiệm và nhu cầu cụ thể.
- Thời điểm uống sắt quan trọng: Sắt nên được uống vào buổi sáng lúc bụng đói để hấp thu tốt hơn. Nếu mẹ bầu bị buồn nôn hoặc đau dạ dày, có thể uống sau bữa ăn nhẹ. Không nên uống sắt cùng lúc với canxi, sữa, trà, cà phê vì các chất này ức chế hấp thu sắt. Nên kết hợp với thực phẩm giàu vitamin C hoặc nước cam để tăng hiệu quả.
- Lưu ý đến phản ứng phụ: Một số mẹ bầu có thể gặp tình trạng táo bón, buồn nôn, đi ngoài phân đen khi bổ sung sắt – đây là phản ứng thường gặp và không nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng nghiêm trọng hơn hoặc kéo dài, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để điều chỉnh liều hoặc đổi loại sắt phù hợp hơn.
- Kiên trì và theo dõi đều đặn: Việc bổ sung sắt cần được thực hiện liên tục mỗi ngày, thường từ giai đoạn chuẩn bị mang thai đến ít nhất 1 tháng sau sinh. Nên tái khám định kỳ để kiểm tra lại chỉ số máu và hiệu quả của việc bổ sung sắt, từ đó có thể điều chỉnh liều dùng kịp thời.
- Ưu tiên phối hợp giữa thực phẩm và viên bổ sung: Ngoài việc dùng viên sắt theo hướng dẫn, mẹ bầu nên duy trì chế độ ăn uống cân đối, kết hợp với các thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan, trứng, các loại đậu, rau xanh,… Điều này vừa hỗ trợ bổ sung sắt tự nhiên, vừa giảm nguy cơ bị thiếu vi chất khác trong thai kỳ.
Tóm lại, việc bổ sung sắt cho bà bầu cần được thực hiện khoa học, đúng liều, đúng thời điểm, kết hợp với chế độ ăn hợp lý để đảm bảo mẹ luôn khỏe mạnh và thai nhi phát triển toàn diện.
Bổ sung sắt đúng cách trong suốt thai kỳ là yếu tố quan trọng giúp mẹ bầu duy trì sức khỏe, phòng ngừa thiếu máu và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của thai nhi. Việc chọn đúng thời điểm, đúng liều lượng, kết hợp với chế độ dinh dưỡng khoa học sẽ mang lại hiệu quả tối ưu, đồng thời tránh được nguy cơ bổ sung thừa sắt gây hại cho cơ thể. Nếu mẹ bầu còn băn khoăn trong việc lựa chọn sản phẩm sắt phù hợp hoặc cần được tư vấn kỹ hơn về cách bổ sung vi chất trong thai kỳ, đừng ngần ngại liên hệ với Vicophar. Chúng tôi luôn đồng hành cùng bạn trên hành trình chăm sóc sức khỏe mẹ và bé bằng những giải pháp an toàn, hiệu quả và giàu tính khoa học.
